Қандай қилиб молиявий барқарорликка эришиш мумкин, унинг ўлчовлари нима билан ҳисобланади?

Молиявий барқарорлик реал тушунча. Бу йиғилган капитал (кредитлар, бошқа пассивлар) миқдорининг барча активларни умумий қийматига нисбати кўрсатилган иқтисодий кўрсаткич. Капитал таркибини тавсифлашда корхонанинг молиявий мустақиллигини таҳлил қилишдан фойдаланилади. Ушбу кўрсаткичлардан фойдаланган ҳолда сиз дарҳол компаниянинг молиявий барқарорлигини кўришингиз, турли даврлардаги қийматларни таққослашингиз, менежмент самарадорлиги ва ташкилотни ривожлантириш истиқболлари тўғрисида хулосалар чиқаришингиз мумкин.

Молиявий мустақиллик
Молиявий мустақиллик коефциентини ҳисоблаш иқтисодий ва молиявий фаолиятни амалга оширадиганларнинг барчаси — якка тартибдаги тадбиркорлар, кичик, ўрта ва йирик корхоналар, давлат ва бошқа ташкилот ҳамда муассасалар томонидан амалга оширилиши керак.

Нима учун компаниянинг молиявий барқарорлигини ҳисоблашингиз керак:
- Корхонанинг жорий фаолиятни қўллаб-қувватлаш қобилиятини тушуниш — жорий мажбуриятлар бўйича ҳисоб-китобларни амалга ошириш, маҳсулот ишлаб чиқариш, ишлаш ёки сотиш учун хом ашё ва материалларни сотиб олиш. Қисқа ва узоқ муддатли истиқболда компаниянинг тўлов қобилиятини тушуниб, сиз кредитни жалб қилиш тўғрисида ва қандай шартлар билан қарор қабул этишингиз мумкин.
- Ишлаб чиқариш жараёнлари, тайёр маҳсулот ёки хизматларни сотиш рентабеллигини ошириш имкониятларини излаш. Бунга ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, ускуналарни яна-да самаралироқ ускуналар билан алмаштириш, инновацион технологияларни жалб қилиш ва ҳоказо. Шунингдек, корхоналар турларини ошириш, янги маҳсулотларни ишлаб чиқиш ва жорий етиш, сотиш бозорларини кенгайтириш орқали эришиш мумкин.
- Таҳликали ҳолатлар юз берганда зарарни қоплаш усулларини излаш. Таҳликали вазиятлар қаторига бозор шароитларининг ўзгариши, бир қатор афзалликларга эга янги рақобатдош маҳсулотларнинг олиниши сабабли товарлар ёки хизматларга талабнинг кескин пасайиши киради.

Молиявий мустақиллик хусусиятлари
Ҳар қандай юридик шаклдаги компанияни бошқариш молиявий ҳолатни аниқ кўрсатишни талаб қилади. Бунинг учун бир қатор молиявий кўрсаткичлар ҳисоблаб чиқилади, компаниянинг баланси таҳлил қилинади. Улар асосида молиявий моделлаштириш амалга оширилиб, муҳим бошқарув қарорлари қабул қилинади.
MBK ни ҳисоблаш шакли
Молиявий барқарорлик коеффицийентини ҳисоблаш учун қуйидаги формула қўлланилади:
MBK= Капитал / пассивлар
Aммо MBKкўпинча ушбу формулага мувофиқ кўриб чиқилади:
MBK = (Капитал + узоқ муддатли молиявий мажбуриятлар) / Пассивликнинг умумий суммаси

- Капитал — бу ташкилотнинг устав капитали ва тўланган капитали (акциялар, облигациялар, бошқа қимматли қоғозлар учун инвесторлар томонидан киритилган). Шунингдек, компанияга ҳадя қилинган моддий бойликлар (бинолар, иншоотлар, ускуналар, транспорт воситалари, товарлар, хом ашё, ер ва бошқалар). Худди шу моддада тақсимланмаган фойда, шу жумладан харажатлар, учинчи шахслар томонидан ажратилган қийматлар, захира ва махсус фондлар ва бошқалар;
- Узоқ муддатли молиявий мажбуриятлар бу 12 ойдан кейин қайтарилиши керак бўлган қарзлардир. Aксарият ҳолларда уларнинг мавжудлиги ижобий омил ҳисобланади, чунки компания рентабелликни ошириш учун қўшимча имкониятлардан фойдаланади (агар кредитлар ишлаб чиқаришни модернизациялашга, янги маҳсулот ёки хизматларни ишлаб чиқишга, бизнес жараёнларини оптималлаштиришга қаратилган бўлса). Узоқ муддатли молиявий мажбуриятларга нафақат банк кредитлари, балки банкдан ташқари ташкилотларнинг кредитлари, векселлар ёки узоқ муддатли облигациялар, лизинг мажбуриятлари ва бошқалар киради;
- Пассивлар — бу устав капитали, қисқа муддатли ва узоқ муддатли мажбуриятлардир. Қисқа муддатли мажбуриятларга иш ҳақи бўйича қарзлар, муддати 12 ойгача бўлган қарзлар киради. Узоқ муддатли мажбуриятлар — бу қайтариш муддати бир йилдан ортиқ бўлган қарзлар ва заёмлар, кечиктирилган солиқ мажбуриятларидир.

Молиявий барқарорликнинг нормал кўрсаткичлари
Молиявий мустақиллик кўрсаткичи нима бўлиши мумкинлиги ҳақида аниқ ёндашув йўқ, чунки турли компаниялар учун идеал рецепт мавжуд эмас. Оптимал кўрсаткич нафақат турли соҳаларда, балки битта тор доирада ҳам катта фарқ қилиши мумкин. Муайян корхонанинг иқтисодий ва молиявий фаолиятини таҳлил қилиш, шунингдек, унинг стратегик мақсадлари ва вазифаларини, ривожланиш режасини ҳисобга олиш керак.

Мутахассислар кўрсаткичнинг энг мақбули деб MBK = 0.5 — 0.8 ҳисоблайдилар. Ушбу кўрсаткич қанча паст бўлса, ташкилотнинг мавқеи шунчалик барқарор бўлади. Минимал чегара (баъзи мамлакатларда бу рақам ҳатто амалдаги қонунлар билан тартибга солинади) 0.4 коефциентни ташкил этади. Катта қисқартиришга йўл қўйилмайди, акс ҳолда нафақат мажбурий харажатларни қоплаш учун маблағларнинг етишмаслиги, балки компаниянинг банкротлиги эҳтимоли ҳам пайдо бўлади.

Aгар индикатор 0.8 дан юқори бўлса, бу компаниянинг ўз маблағларидан деярли тўлиқ фойдаланишини ва ривожланиш учун қўшимча имкониятлар етишмаётган кредитларни жалб қилишни англатади. Бу, айниқса, паст даражадаги автономияга эга бўлган вазият нормал деб ҳисобланадиган юқори технологияли саноат учун жуда муҳимдир. Бундай соҳаларда доимий равишда янги маҳсулотларни ишлаб чиқиш ва ривожлантириш керак, акс ҳолда сиз рақобатчилардан анча орқада қолишингиз мумкин. Ва шунинг учун қарз ва ссудани жалб қилиш одатий ҳолдир.

MBKни ҳисоблаш ва уни таҳлил қилишдан ташқари турли даврлар учун қиёсий таҳлил қилиш керак. Масалан, битта соҳада иккита компания ишлайди. MBKнинг саноатдаги ўртача кўрсаткичи 0.6. Aммо битта фирмада кўрсаткич чорак давомида 0.5-0.7 ни ташкил қилади, бошқасида эса деярли ўзгаришсиз қолади — 0.6-0.65 оралиғида. Ҳамма нарса оддий чегаралар ичида кўринади. Aммо бу ерда сиз биринчи компаниядаги вазият иккинчи компания билан таққослаганда анча ёмон еканлигини кўришингиз мумкин, чунки MBKдаги ўзгаришларнинг равонлиги тизимли молиявий сиёсатнинг йўқлигини кўрсатиши мумкин.

Молиявий барқарорликни таҳлил қилиш турли корхона ва ташкилотлар учун тавсия этилади. Ушбу рақамларни бир неча бор таҳлил қилиш керак, аммо буни мунтазам равишда бажаринг ва кўрсаткичлар ҳамда тенденцияларни аниқлаш учун таққосланг. Таҳлил асосида сиз кредитларни жалб қилиш, акциялар ва облигациялар чиқариш, лизинг ускуналари ва компаниянинг тақдирига таъсир кўрсатадиган бошқа қарорлар қабул қилиниши мумкин.

Manba: biznesrivoj.uz